2.3.- OS RITUAIS DE CONTACTO
O desexo de todo devoto é entrar en contacto coas imaxes e demais elementos e obxectos ligados ó santuario, xa que o sagrado proxecta a súa cualidade, sacraliza.
Entre os rituais de contacto máis habituais sinalo os seguintes:
2.3.1.- O ritual de poñe-lo santo
Xosé Antonio Blanco Teixeiro da casa do Rego de Santadrao é o encargado normalmente de "poñe-lo santo", ritual que consiste no seguinte: o poñente cunha imaxe pequena do San Adrián fai unha cruz enriba das cabezas dos devotos quenes bican dita imaxe e deixan unha esmola, mentres o poñente recita a seguinte xaculatoria.
"S. Adrián bendito
che quite a enfermedad,
e che dea a sanidade
polo poder que Dios ten,
e a Virxe María, Amén."
Este ritual emprégase en moitos santuarios galegos.
"En moitos santuarios milagreiros hai o costume de "tocal-o santo" ou "poñel-o santo". Van a que llo toquen os enfermos pra sandar, e os sans pra que non lles dea a enfermedá. Pra esto hai unha imaxe pequena do santo; o devoto ponse de xeonllos, e o sacristán, as máis das veces, colle á imaxe e dalla a beixar, e logo trázalle coela unha cruz nas costas, decindo "Dios che saque a enfermedá e che dia a sanida"... (28).
Tamén se utiliza noutros pertencentes a outras rexións e nacionalidades.
"En el santuario de S. Martín (Azcoitia- Guipúzcoa) durante la misa se da a besar la reliquia del santo titular" (29).
Finalmente segue empregándose noutras nacións nas que sigue habendo un forte contido relixioso de base cristián.
"En muchos santuarios bretones los romeros besan las reliquias expuestas delante del coro" (30).
"Los romeros portugueses, al terminar la misa, se agolpan para besar las imágenes del santo" (31).
2.3.2.- O ritual do contacto activo coa imaxe estática
Moitos devotos tocan cos seus panos as imaxes do S. Adrián, grande e pequeno, e logo pásanos por aquelas partes do corpo doentes cunha finalidade profiláctica e curativa. Tamén adoitan tocar ditas imaxes con rosarios, estampas etc
2.3.3.- O ritual do sartego
No lado dereito da capela está encaixado un sartego que ten dous buracos: un deles da a parte interior do santuario e o outro a súa parte exterior.
No interior do sartego hai area dun xeito permanente que se empregaba para curar as feridas dos pes daqueles devotos que ían descalzos na procesión. Algúns devotos levávana para as súas casas para poñela en contacto con algunha ferida dalgún familiar cunha finalidade curativa. Na actualidade neste sartego soese depositar crinas dos animais ofrecidos, especialmente cabalos, eguas e vacas.
2.3.4.- O ritual do coitelo do S. Adrián
Bastantes devotos piden a Xosé Antonio Blanco Teixeiro e a Xosé María Rei Rego, persoas vinculadas coa administración do santuario, que lle toquen á imaxe do S. Adrián cuns coitelos de madeira. Logo estes danllos outra vez ós devotos que os pasan por aquelas partes do corpo doentes facendo cruces. Na actualidade os coitelos ségueos facendo Xosé María Rei Rego, membro da casa do Rego de Santadrao. Hai anos fíxeronos Manuel Blanco Lozano e Rosendo Rego Rego, pertencentes á mesma casa.
Este ritual tamén se emprega no santuario do S. Adrián e S. Xulián de Carballido (Pacios-Begonte), onde antano os coitelos eran feitos por Manolo Rodríguez Ferreiro, veciño do lugar de Carballido (32).
O coitelo no seu contacto coa imaxe queda sacralizado, podendo os devotos deste xeito cortar simbolicamente as súas doenzas.
2.3.5.- A fonte do S. Adrián
A uns douscentos metros ó sur da capela hai unha fonte que leva o nome do santo que preside o santuario . Na actualidade é imposible acceder a ela debido a maleza que hai no lugar. Non hai moitos anos nesta fonte levábanse a cabo dous ritos:
1º.- Os devotos que ían descalzos ou axeonllados na procesión lavaban na fonte as feridas dos seus pés e xeonllos ó rematar a mesma. As augas de certas fontes son salutíferas non en virtude da súa singularidade química, senón que son augas comúns, pero dotadas dese poder sagrado (33).
2º.- Había o costume de pedir por algúns familiares botando miolos de pan na fonte mentres ían nombrándoos un a un. Existía a crenza que si un miolo de pan afondaba a persoa pola que se botou ía morrer antes do ano, polo que este ritual non se levaba a cabo dun xeito normal debido ó temor que orixinaba.
Segundo algunha persoa do lugar o rito facíase para pedir polos animais. "Había unha fonte a uns douscentos metros da capela, tiraban trozos de pan na auga, e había a costumbre de que si ese trozo de pan se hundía na auga que era mala sorte pros animais e si quedaba na superficie que daba boa sorte" (34). De tódolos xeitos a maioría das persoas consultadas faláronme da primeira das variantes.
No Santuario do San Andrés de Teixido (Sta. María da Regoa-Cedeira) hai unha fonte dedicada ó santo na que se leva a cabo un ritual moi semellante ó que acabamos de describir. "Pregúntase por mediación dunha miga de pan. Se aboia, e polo tanto non afonda, vaise cumprir o que se pediu; se afonda, non se cumpre. Pode indicar tamén que o interesado volverá outra vez, ou que xa non volverá, por estar cerca o fin dos seus días" (35).
El agua fluye, está viva; el agua inspira, cura, profetiza. El poder profético emana de las aguas; es una intuición arcaica que aparece en un área muy vasta (36).
Moitos santuarios encóntranse preto de fontes santas e bastantes teñen a súa orixe precisamente nelas.
O culto primitivo ás fontes foi incorporado ó credo cristián no momento da entrada do cristianismo en Galicia. Isto foi posible construíndo capelas no seu contorno, como medida para tentar erradicar da memoria dos seus habitantes calquera pervivencia pagá. Polo tanto a nova relixión adaptouse na medida do posible ós cultos ancestrais -criticados polo arzebispo de Braga S. Martiño Dumiense- (37) coa finalidade de gañar adeptos para a súa causa, polo cal cristianizou tódalas pedras, fontes, mananciais, etc
"Ciertos rituales llevados a a cabo en torno a una serie de piedras, fuentes, bosques, etc
fueron aprovechados por el cristianismo siempre que posibles rendimientos los justificasen. Así, tenemos que siempre que una gran mayoría tuviera arraigada tal costumbre, los sacerdotes modificaban aquella para adaptarla a su religión. De esta forma, se aseguraban la permanencia del culto y la no desviación en masa" (38).
BIBLIOGRAFÍA
28.- RISCO, Vicente.: " Etnografía. Cultura Espiritual", en Historia de Galicia dirigida por Ramón Otero Pedrayo, Ed. Akal, Madrid, 1979, pp. 380-381.
29.- MARIÑO FERRO, Xosé Ramón.: Ob. cit., p.171.
30.- Ibidem, p. 170.
31.- Ibidem, p. 170.
32.- BLANCO PRADO, José Manuel.: Religiosidad Popular en el Municipio de Begonte, Servicio de Publicaciones de la Diputación Provincial de Lugo, 1993, p. 87.
33.- CHAO REGO, Xosé.: O Libro da Auga, Cadernos do Seminario de Sargadelos, Ed. do Castro, Sada, A Coruña, 1995, p. 276.
34.- Informante do barrio de Terrío (S. Adrián-Goiriz).
35.- FRAGUAS, Antonio.: Romarías e Santuarios, Cultura Popular, Biblioteca Básica da Cultura Galega, Galaxia, Vigo, 1988, p.37.
36.- ELIADE, Mircea.: Tratado de Historia de las Religiones, Instituto de Estudios Políticos, Madrid, 1954, pp. 195-197.
37.- BOUZA BREY, Fermín.: Etnografía y Folklore de Galicia, Ed. Xerais de Galicia, Vigo, 1982, p. 228.
38.- DE FRUTOS GARCÍA, Pedro.: Leyendas Gallegas(III), El Caldero de Lug, Ed. Tres- Catorce - Diecisiete, Madrid, 1981, p.23.
